Zasady zatrudniania młodocianych pracowników: Co nakazuje Kodeks pracy?

1. Definicja młodocianego

Młodocianym w rozumieniu Kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 15 lat, ale nie przekroczyła 18 roku życia¹. Zatrudnianie osób poniżej 15. roku życia jest z zasady zabronione, z wyjątkiem wyjątków ustawowych (np. działalność artystyczna czy sportowa) i wymaga zgody odpowiednich organów².

Przykład praktyczny:
Anna, uczennica klasy ósmej skończyła 15 lat w lipcu 2024 r. Od września 2024 r. może zostać zatrudniona jako młodociana recepcjonistka w salonie fryzjerskim, pod warunkiem przedstawienia orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań zdrowotnych oraz zaświadczenia o ukończeniu szkoły podstawowej.

2. Warunki zatrudniania młodocianych

Przed zatrudnieniem młodocianego pracodawca musi upewnić się, że spełnione są następujące warunki:

1. Wykształcenie: Ukończona co najmniej ośmioletnia szkoła podstawowa².
2. Orzeczenie lekarskie: Potwierdzenie braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania określonej pracy³.
3. Oświadczenie: Młodociany składa oświadczenie o braku zatrudnienia u innego pracodawcy, co umożliwia prawidłowe ustalenie wymiaru czasu pracy i wynagrodzenia³.

Według danych GUS, w 2023 r. ponad 105 tys. osób w wieku 15–17 lat pracowało legalnie w Polsce⁴, co stanowi wzrost o ok. 5% w porównaniu do 2021 r..

3. Formy zatrudnienia

3.1. Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego

Młodocianego można zatrudnić w formie:

• Nauka zawodu – do 36 miesięcy, z programem praktycznego szkolenia u pracodawcy oraz dokształcania teoretycznego w szkole zawodowej¹.
• Przyuczenie do określonej pracy – do 3–6 miesięcy, obejmujące wyłącznie szkolenie praktyczne.

Umowa musi być zawarta na piśmie i zawierać m.in.:

• rodzaj przygotowania zawodowego,
• czas trwania i miejsce realizacji,
• sposób dokształcania teoretycznego,
• wysokość wynagrodzenia.

Przykład:
Jan, absolwent pierwszej klasy branżowej szkoły I stopnia, zawarł w styczniu 2025 r. umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego jako stolarz na okres 36 miesięcy. W ramach umowy wykonuje prace stolarskie w zakładzie oraz uczęszcza na zajęcia teoretyczne raz w tygodniu.

3.2. Zatrudnienie przy pracach lekkich

Zatrudnienie młodocianych przy pracach lekkich możliwe jest wyłącznie na umowę o pracę¹. Prace lekkie to te, które:

• nie zagrażają zdrowiu ani prawidłowemu rozwojowi psychofizycznemu,
• umożliwiają kontynuowanie obowiązków szkolnych.

Przykład:
Marek (16 lat) pracuje w ogródku zoologicznym, podlewając rośliny i dzieląc się ulotkami informacyjnymi. Prace te nie przekraczają 6 godzin dziennie podczas roku szkolnego.

3.3. Umowa zlecenie

Umowa zlecenie z młodocianym jest dopuszczalna, ale pod warunkiem:

• ukończenia ośmioletniej szkoły podstawowej²,
• przedłożenia zaświadczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań².

Minimalna stawka godzinowa zlecenia od 1 lipca 2025 r. wynosi 23,50 zł brutto⁶.

Przykład:
Kasia (17 lat) wykonuje proste prace biurowe na umowę zlecenie w drukarni. Pracuje maksymalnie 6 godzin dziennie podczas wakacji, otrzymując stawkę minimalną.

4. Czas pracy młodocianego

Zasady czasu pracy młodocianych uwzględniają przede wszystkim obowiązki szkolne:

Każdy dzień pracy powyżej 4,5 godziny zawiera 30-minutową przerwę, wliczaną do czasu pracy. Praca w godzinach nadliczbowych i nocnych jest zabroniona¹.

Statystyki:
Z danych GUS za 2023 r. wynika, że 75 młodocianych osób zostało poszkodowanych podczas pracy zdalnej lub telepracy, co stanowi niewielki odsetek wypadków, ale pokazuje nowe wyzwania związane z pracą online⁷.

5. Urlop i wynagrodzenie

5.1 Urlop

Młodocianemu przysługuje:

• 12 dni urlopu po 6 miesiącach pracy,
• 26 dni urlopu po roku pracy¹.

5.2 Wynagrodzenie

Wynagrodzenie młodocianych obliczane jest procentowo od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej z poprzedniego kwartału¹. Według GUS, przeciętne wynagrodzenie w I kwartale 2025 r. wyniosło 8 962,28 zł³.

Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne odprowadzane są od tych kwot zgodnie z obowiązującymi stawkami³.

6. Prace zabronione i dozwolone

6.1 Prace zabronione

Młodocianym nie wolno powierzać prac związanych z:

• nadmiernym wysiłkiem fizycznym lub nieergonomiczną pozycją ciała,
• czynnikami chemicznymi, biologicznymi lub fizycznymi szkodliwymi dla zdrowia,
• zadaniami narażającymi na wypadki lub uniemożliwiającymi realizację obowiązków szkolnych¹.

6.2 Prace dozwolone

Do prac lekkich zalicza się czynności:

• edukacyjne i promocyjne,
• proste prace administracyjne,
• opieka nad zielenią (np. w parkach),
  które nie stwarzają zagrożeń i umożliwiają pogodzenie pracy z nauką.

Praktyczny przykład:
Piotr (17 lat) pracuje w muzeum jako pomocnik przy renowacji eksponatów pod nadzorem konserwatora, co pozwala mu zdobyć doświadczenie i jednocześnie uczestniczyć w zajęciach szkolnych.

7. Bezpieczeństwo i wypadki przy pracy

Z raportu GUS za 2023 r. wynika, że liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy wzrosła o 3,1% w porównaniu z 2022 r. do 68 663 osób, przy wskaźniku wypadkowości 4,90 na 1 000 pracujących⁸. Wśród młodocianych odsetek wypadków jest niewielki, ale każda statystyka ma znaczenie.

Najwięcej wypadków zdarza się w przemyśle przetwórczym oraz budownictwie. Pracodawcy powinni zapewnić szkolenia BHP dostosowane do możliwości i wieku młodocianych.

8. Wyzwania i rekomendacje

• Edukacja BHP: Wprowadzenie specjalnych szkoleń wstępnych i okresowych dla młodocianych, uwzględniających aspekty psychofizyczne tego wieku⁹.
• Monitoring czasu pracy: Stosowanie systemów rejestracji czasu pracy, by unikać nadmiernych obciążeń.
• Wsparcie psychologiczne: Z uwagi na wzrost liczby młodych pracowników, warto zapewnić pomoc psychologiczno–pedagogiczną, by pogodzić obowiązki zawodowe i edukacyjne.

9. Podsumowanie

Zatrudnianie młodocianych ma kluczowe znaczenie dla kształcenia zawodowego i przygotowania do wejścia na rynek pracy. Przestrzeganie przepisów Kodeksu pracy, zapewnienie bezpieczeństwa i adekwatnego wynagrodzenia procentowego od średniej krajowej oraz dostosowanie form zatrudnienia do wieku i możliwości młodocianych to fundamenty efektywnej polityki zatrudnienia. Najnowsze statystyki GUS i Eurostat pokazują, że liczba młodocianych pracowników rośnie, co stawia przed pracodawcami nowe wyzwania w zakresie BHP, organizacji czasu pracy i wsparcia rozwoju młodych ludzi¹⁰.

Należy więc kontynuować doskonalenie procedur, by zatrudnianie młodocianych było nie tylko formalnie zgodne z prawem, ale także rzeczywiście sprzyjało ich bezpieczeństwu, rozwojowi umiejętności zawodowych i edukacji.

[¹]: https://www.twobirds.com/pl/insights/2023/poland/230921-nowe-reguly-zatrudniania-mlodocianych

[²]: https://blog.eido.pl/-umowa-zlecenie-z-maloletnim-jakie-formalnosci-nalezy-spelnic

[³]: https://wskazniki.gofin.pl/wskaznik/113/wysokosc-wynagrodzenia-i-skladek-pracownikow-mlodocianych

[⁴]: https://nofluffjobs.com/insights/legalna-praca-dla-nieletnich/

[⁵]: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/warunki-pracy-wypadki-przy-pracy/wypadki-przy-pracy-w-2022-roku,4,16.html

[⁶]: https://pcslegal.pl/wp-content/uploads/2023/08/HR-Legal-Update_Zatrudnienie-pracownikow-mlodocianych-zmiany-od-wrzesnia-2023-r._2023-08-09.pdf

[⁷]: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/warunki-pracy-wypadki-przy-pracy/wypadki-przy-pracy-w-2023-r-dane-wstepne,3,54.html

[⁸]: https://medycynapracyportal.pl/wp-content/uploads/bihp/wypadki_przy_pracy_w_2023.pdf

[⁹]: https://wpia.uwm.edu.pl/czasopisma/sites/default/files/uploads/Studia_Prawno_Ustrojowe/2021/51/201-213.pdf

[¹⁰]: https://www.gov.pl/web/family/eurostat-youth-unemployment-in-poland-lower-than-a-year-ago

[¹¹]: https://www.systim.pl/zatrudnianie-osob-mlodocianych

[¹²]: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rynek-pracy/warunki-pracy-wypadki-przy-pracy/wypadki-przy-pracy-w-okresie-styczen-wrzesien-2022-roku-dane-wstepne,3,49.html?pdf=1